Funkia - uprawa w ogrodzie
Skąd pochodzą funkie
Eleganckie i często wielobarwne liście u tych bylin sprawiają, że są to rośliny niezwykle efektowne. I chociaż przez wiele lat nie były tak bardzo doceniane, bo sadzono je głównie na cmentarzach, to dzisiaj królują w cienistych zakątkach wielu ogrodów. Ich duża wytrzymałość to mocna strona tych roślin, które nawet zapomniane mogą rosnąć w jednym miejscu przez wiele lat, zupełnie nie tracąc na swojej urodzie. Funkia (Hosta Tratt.) to niezwykła i wspaniała roślina, która ma wiele zastosowań. Nadaje się do tworzenia kompozycji w ogrodzie, na tarasie, balkonie, a nawet na parapecie. To także doskonała roślina doniczkowa. Nie jest rodzimym elementem naszej flory, bo przybyły do Europy około 1830 roku z Dalekiego Wschodu. W naturze rosną w Japonii, Chinach i Korei, gdzie można znaleźć około 40 gatunków. Ich odkrywcą, od nazwiska którego wzięły swoją nazwę, był Nicolas Thomas Host. Host był lekarzem na dworze austriackiego cesarza.
Krótki opis botaniczny hosty
Hosty należą do rodziny szparagowatych. O podobieństwie do tradycyjnych szparagów mogą świadczyć kłącza korzeniowe, z których wyrastają białe i mięsiste, luźno ułożone korzenie. Na wiosnę z tych kłączy rozwijają się kępy liści, które są największą ozdobą funkii. Liście mogą przyjmować różne kształty i zabarwienie. Powstaje coraz więcej nowych odmian, dzięki czemu znajdziemy rośliny o liściach podłużnych, prawie okrągłych lub owalnych, a także o kształtach pośrednich. Dodatkowo blaszki liściowe mogą być pofalowane lub lekko skręcone, matowe lub błyszczące w zależności od warstwy wosku na powierzchni, kutnerowatych włosków lub zupełnie gołych. Najważniejszy jest jednak kolor liści. To bogactwo odcieni koloru zielonego, niebieskości lub żółci stanowi o największej dekoracyjności host. Na liściach mogą pojawić się białe, kremowe, jasno zielone dekoracyjne przebarwienia w postaci plam, pasków, smug lub obrzeżeń. Faktura liści to również element zdobniczy, liście mogą być miękkie i delikatne lub grube i sztywne. Kwiaty u funkii pojawiają się od połowy czerwca do września i są umieszczone w pędach kwiatostanowych, wyrastających ponad liście. Te dzwonkowate kwiaty mogą być w kolorze białym, lawendowym lub fioletowym. Niektóre z nich przyjemnie pachną. Wśród różnorodności odmian można także spotkać takie o kwiatach pełnych. Owocem są wydłużone torebki nasienne z drobnymi nasionkami w kolorze czarnym.
Podziały funkii
Wśród funkii znanych jest około 40 gatunków i ponad 6000 odmian (dane Amerykańskiego Towarzystwa Host). Jako kryterium ich podziału przyjęto barwę i wzór na liściach i w związku z tym podstawowy podział to pięć poniższych grup:
- hosty o zielonych liściach, do których zalicza się: Hosta fortunei, H. plantaginea, H. plantaginea 'Grandiflora, H. tardiflora, H. ventricosa
- hosty o niebieskich liściach, jak np.: 'Aqua Velva, 'Big Daddy, 'Blue Angel, 'Fragrant Blue, 'Ivory Quuen, H. sieboldiana, i H. sieboldiana 'Elegans
- hosty o żółtych liściach, wśród których są odmiany: 'August Moon, 'Golden Waffles, 'Tortilla Chip, 'Sum&Substance
- hosty jasnoobrzeżone, np. odmiany: 'So Sweet, 'Patriot, 'Stiletto, 'Firn Line, H. fortunei 'Albomarginata, H. Fluctuans 'Variegated
- hosty ciemnoobrzeżone, jak: 'Colored Hulk, 'Pin Up, 'Marshmellow Sky, 'Paul's Glory, 'Fire and Ice, 'Guacamole, H. ventricosa 'Aureomaculata.
Inny podział funkii ogrodowych bazuje na rozmiarach ich rozet liściowych:
- funkie małe o średnicy do 40 cm, nadają się do ogrodów skalnych i na małe rabaty, doskonale radzą sobie w pojemnikach
- funkie średnie o średnicy od 40 do 60 cm - te znajdują zastosowanie jako rośliny obwódkowe
- funkie duże o średnicy 60 do 90 cm są idealne do tworzenia dużych połaci dywanowych, świetnie wyglądają posadzone w grupach
- funkie bardzo duże o średnicy powyżej 90 cm bywają wykorzystywane jako tło dla innych roślin lub jako solitery.
Wśród najmniejszych funkii znajdują się karzełki, określane mianem "myszki". Ich powstanie to rok 1987, kiedy w laboratorium kultur tkankowych natrafiono na odmianę, nazwaną później 'Blue Mouse Ears (niebieskie uszy myszy). Ta pierwsza odmiana została zarejestrowana w 2000 roku. Późnej liczne laboratoria zajmujące się namnażaniem tej hosty, znajdowały kolejne sporty (mutacje odmiany uprawnej). Aktualnie można spotkać już ponad 20 odmian "myszek".
Wymagania podczas uprawy
Chociaż przyjęło się, że funkia ogrodowa nie jest wymagająca, to jednak podstawą jej udanej uprawy jest zapewnienie odpowiedniego stanowiska i posadzenie w ziemi, która będzie im odpowiadać. Przy wybieraniu miejsca dla funkii istotne są dwie zasady: im więcej słońca, tym bardziej wilgotne musi być podłoże, a im ciemniejsze liście ma roślina, tym bardziej zacienione stanowisko jej wybieramy.
Funkia gdzie i kiedy sadzimy?
Hosty są bylinami do mniej lub bardziej zacienionych miejsc, ale nieliczne odmiany można posadzić na stanowisku, do którego dociera światło słoneczne. Zasadą, jaką można kierować się przy doborze miejsca, będzie kolor ulistnienia. Przykładowo gatunki i odmiany o niebieskich liściach lepiej rosną w miejscach zacienionych, odmiany o liściach żółtych i z jasnymi przebarwieniami i obrzeżeniami wymagają przynajmniej kilku godzin rozproszonego lub bezpośredniego światła słonecznego. Warto też zwrócić uwagę, aby wybrane stanowisko do uprawy było w zacisznym miejscu, gdzie funkie nie będą narażone na silny wiatr, który uszkadza ich delikatne liście. Funkie ogrodowe zaleca się sadzić do gruntu wczesną jesienią (październik) lub wiosną (kwiecień - maj), chociaż można je też sadzić przez cały okres wegetacyjny. Jednak najlepszą porą do sadzenia jest wiosna i wczesne lato. W tym terminie rośliny dobrze się ukorzeniają i lepiej znoszą pierwszą zimę. Wybierając do sadzenia termin jesienny warto pamiętać, aby ziemię wokół funkii ściółkować.
Jaka ziemia dla funkii ?
Te eleganckie byliny wymagają ziemi żyznej, wilgotnej, raczej zwięzłej o odczynie lekko kwaśnym. Aby korzenie mogły dobrze się rozwinąć warstwa żyznej ziemi powinna wynosić około 35 do 45 cm, dla odmian najmniejszych wystarczy 10 cm. Jeśli podłoże jest zbyt piaszczyste dodajemy do niego substratu torfowego lub substratu i dobrze rozłożonego kompostu lub obornika. W przypadku ziemi gliniastej mieszamy ziemię z substratem i gruboziarnistym piaskiem. Na takim podłożu można też zrobić drenaż, bowiem funkie nie tolerują terenów ze stale stojącą wodą.
Jak sadzić funkie ?
Jeśli już wybraliśmy miejsce w ogrodzie, to czas przygotować miejsce do uprawy. Glebę trzeba przekopać na dwie głębokości szpadla, rozbijając przy tym większe kamienie i bryły ziemi oraz usuwając korzenie chwastów trwałych, jak perz, czy mniszek. Jednocześnie można dodać do podłoża nawozy wolno działające lub wzbogacić ziemię dobrze rozłożonym kompostem, bądź obornikiem. Możemy jednorazowo przygotować całą rabatę lub sadzić rośliny punktowo. Do przygotowanych dołów wsypujemy przygotowaną wcześniej mieszankę, ewentualnie drenaż. Funkie kupione w pojemnikach delikatnie wybijamy z doniczki, delikatnie rozluźniamy korzenie i sadzimy w przygotowane miejsca na taką głębokość, jak rosły wcześniej. Jeśli korzenie przerosły przez otwory odpływowe doniczki, to korzystniej jest potłuc lub przeciąć doniczkę, niż odcinać korzenie. Po posadzeniu ziemię dosypujemy i delikatnie uciskamy, a następnie podlewamy. W jakiej rozstawie posadzić funkie, to oczywiście zależy od wielkości wybranych odmian. Odległość sadzenia zależy o siły wzrostu danej odmiany i średnio wynosi 30 - 50 cm. Przykładowo odmiany o średnicy ok. 70 cm można posadzić co 35 do 40 cm. W przypadku odmian silnie rosnących sadzimy je nawet w odległości nawet 1 m od siebie.
Pielęgnacja w czasie wzrostu
Po posadzeniu, a także w czasie suszy rośliny powinno się podlewać. Najlepiej robić to rano, unikając moczenia liści. Zmoczone liście mogą na słońcu ulec poparzeniu. Podłoże wokół roślin warto ściółkować, aby ograniczyć parowanie wody z gleby i zachwaszczenie. Do nawożenia najlepiej używać obornika lub kompostu, który nie w pełni przefermentowany może być wykorzystany do ściółkowania. Niedobór składników pokarmowych odbija się niekorzystnie na wyglądzie tych bylin. Aby cieszyć się dekoracyjnymi liśćmi funkii warto też wykonywać regularnie drobne zabiegi pielęgnacyjne związane z usuwaniem żółknących liści i tych pogryzionych przez ślimaki. Nisko przy ziemi wycinamy również przekwitłe kwiaty. Spulchnianie podłoża można wykonywać z jednoczesnym odchwaszczaniem. Czy okrywać rośliny tego gatunku na zimę? Te byliny cieszą się opinią roślin wytrzymałych, jednak podczas wyjątkowo ostrych zim rośliny, będące w słabszej kondycji warto zabezpieczyć stroiszem iglastym, słomą lub kompostem. Pielęgnacja host w zakresie ochrony roślin ogranicza się praktycznie do walki ze ślimakami, ponieważ te rośliny praktycznie nie chorują.
Wskazówka: jeśli mamy posadzone funkie rozłogowe, to odchwaszczanie i spulchnianie należy wykonywać ostrożnie, aby nie wyrwać rozrastających się rozłogów.
Co posadzić obok funkii ?
Te oryginalne rośliny do cienia z dekoracyjnymi liśćmi są niezwykle wdzięcznym materiałem do tworzenia malowniczych zakątków w ogrodzie. Ich różnorodność sprawia, że można stworzyć rabaty wyłącznie z tych roślin. Taka aranżacja ogrodowa na pewno nie będzie nudna, dzięki wielości faktur, zabarwienia, wzorów i rozmiarów. Do połączeń na rabatach najlepiej zastosować odmiany na zasadzie kontrastu. Hosty można również wykorzystać w miejscach, gdzie z powodu niedostatku światła nie chcą rosnąć inne rośliny lub trawa. Często są to miejsca pod drzewami iglastymi. Świetnie nadadzą się również do obsadzania obrzeży rabat, wzdłuż ścieżek i ogrodzeń, a także pod ścianami budynków. Najlepiej wyglądają, jeśli zastosujemy w tych miejscach jedną odmianę. Liście tych dekoracyjnych roślin do cienia rozwijają się wiosną nieco później, dlatego dobrym połączeniem z nimi są rośliny cebulowe. Takie miejsca będą wyglądały bardzo atrakcyjnie już od wczesnej wiosny, a kiedy rośliny cebulowe zapadają w spoczynek, wówczas będą przysłonięte dekoracyjnymi liśćmi funkii. Z roślin cebulowych sprawdzą się tu najlepiej cebulice, hiacynty, krokusy, narcyzy, przebiśniegi, puszkinie, ranniki i tulipany. Takie połączenia sprawdzą się idealnie pod drzewami, które wczesną wiosną nie mają jeszcze ulistnienia i stwarzają optymalne warunki roślinom cebulowym. Po wypuszczeniu liści dadzą cień odpowiedni dla roślin do cienia. Innym możliwym rozwiązaniem jest połączenie funkii z cieniolubnymi bylinami, jak: bergenia, brunera, epimedium, konwalia, paprocie, pierwiosnki, przylaszczki, zawilce, żurawki. Spotykane są także aranżacje z roślinami jednorocznymi, znoszącymi zacienienie. Dobrze sprawdzą się tutaj begonie i niecierpki. Jeśli zimą miejsce obok funkii wyda nam się puste, warto posadzić obok nich zimotrwałe różaneczniki. Sprawdzą się także nad brzegiem strumienia lub oczka wodnego w sąsiedztwie niezapominajki błotnej lub kosaćców syberyjskich. Sposobem na przełamanie monotonii jednogatunkowych nasadzeń jest użycie ozdobnej donicy. Ten prosty sposób załatwi nam dwa tematy: przełamie monotonię nasadzeń jednego gatunku oraz wesprze walkę ze ślimakami.
Kiedy przesadzać funkie ?
Kiedy mamy już te wspaniałe kwiaty w ogrodzie po pewnym czasie rosną zbyt blisko siebie. Wtedy wkraczamy z przesadzaniem, które można wykonywać praktycznie przez cały rok, nawet w okresie spoczynku. Przesadzamy tylko rośliny dojrzałe. Nie przesadzamy form młodocianych. Znając już wymagania funkii, przesadzanie nie różni się zbytnio od sadzenia nowej rośliny. Różnica może polegać na tym, że rozrośnięte egzemplarze są ciężkie i ich transport na nowe miejsce może przysporzyć nam nieco problemów. Dlatego przygotowujemy folię lub tkaninę, na której układamy wykopaną bryłę i owijamy korzenie, aby nie osypała się ziemia. Na nowym miejscu sadzimy na taką głębokość, jak rosła poprzednio. Przesadzanie w pełni sezonu jest bardziej skomplikowane i wymaga większej ostrożności. Duża ilość liści, to też zwiększona transpiracja, dlatego na przesadzanie wybieramy pochmurny lub deszczowy dzień. Największe i najniżej położone liście usuwamy, a roślinę po posadzeniu osłaniamy od wiatru i regularnie podlewamy.
Czy obcinać liście funkii na zimę ?
Liści funkii w ciągu roku nie musimy usuwać chyba, że są zaschnięte lub uszkodzone. W okresie późnej jesieni, zaschnięte liście wycinamy w celu ograniczenia wystąpienia chorób. Niektóre odmiany podczas zimy wyglądają bardzo dekoracyjnie, te usuwamy dopiero, kiedy stracą swój atrakcyjny wygląd.
O funkiach kulinarnie
W kulturze Japonii niektóre odmiany traktuje się jako jadalne. Młode pędy i liście są uważane za smaczne warzywo i w kuchni często zastępują szparagi i szpinak. Spożywa się je jako gotowane, smażone lub kiszone, jak nasza poczciwa kapusta, a także na surowo w postaci sałatek. Jadalne są również kwiaty, które spożywa się na surowo. Podobno w smaku przypominają kruchość sałaty masłowej ze słodkim nektarem na dnie kielicha. Funkie to rośliny jadalne, ale o dziwo są toksyczne dla zwierząt.
